Hver gong ein halv- eller heilkjendis går bort, fylles Facebook-feeden opp
Dei fyller opp Facebook-feeden din kvar gong ein halv- eller heilkjendis går bort. Dei vil ha ein bit av den offentlege sorga og medkjensla. Dei er dødsparasittane.
Dette er en kommentar. Den gir uttrykk for skribentens analyser og meninger.
Det seier kanskje mest om meg og min omgangskrins at eg først vart merksam på fenomenet då Frank Aarebrot gjekk bort i 2017: «Alle» med den minste tilknyting til Bergen, politikk eller akademia posta sin eigen vesle tekst om den avlidne professoren på Facebook. Sidan har det formeleg eksplodert.
Både då journalist Tomm Kristiansen døydde i haust og då samfunnsdebattant Shabana Rehman gjekk bort i januar kom dei same bølgjene av minnetekstar i sosiale media. Som regel var dei følgt av eit foto av skribenten i lag med den avlidne.
Den nye nekrologen
På ein måte er dette ei positiv utvikling. Sosiale media gjev kvar av oss, også dei av oss som ikkje normalt har fri tilgang til avisspaltene, høve til å uttrykkje oss for eit publikum. Det gjev meining at dette også gjeld i møte med døden.
Høvet vi får til å minnast nokon vi er glad i på denne måten, og dela gode minner med andre, er på mange måtar ei demokratisering av nekrologen. Det er på overtid.
Nekrolog-sjangeren var svært lenge reservert for gråhåra menn av ein viss stand, både på skribent- og subjektssida. Sjølv om også avisspaltene har blitt betre på dette, er det bra at det er rom i sosiale media for at fleire kjem til med minner om et vidare spenn av menneske.
Samstundes er det grunn til å spørje kva den endelause rekkja med mini-nekrologar som fyller Facebook når eit kjent namn døyr eigentleg handlar om.
Høvet vi får til å minnast nokon vi er glad i på sosiale medier, er på mange måtar ei demokratisering av nekrologen. Det er på overtid
Sigrid Rege Gårdsvoll
Vennskapskonkurranse
«Fra Shabana ble syk og frem til hun døde, var det veldig mange som postet bilder av seg selv og henne på sosiale medier. Og da hun skulle begraves, var det nesten som en konkurranse. Plutselig var det veldig mange som ville si noe om henne», sa komikar Zahid Ali til Aftenposten etter gravferda til si gode venninne Rehman.
I svært mange tilfelle handlar det som blir lagt ut i sosiale media om relasjonen — eller eit kort møte — mellom den avlidne og skribenten. Konsekvensen blir ofte at teksten handlar meir om den som skriv enn om den som no er borte.
Professor Arne Krokan ved NTNU skriv om sosiale medier at vi kan forstå dei som infrastruktur for å framstille sosial aksept i nettverka våre. «De synliggjør hvem vi er», skriv Krokan, «eller kanskje rettere: hvordan vi ønsker å fremstå overfor andre».
Omvendt jantelov
Ein av dei beste tinga med sosiale media er måten dei har opna opp høvet til å snakke ut i det offentlege rom for alle, også for dei som ikkje har lett tilgang til avisspaltene. Problemet er at ein del av oss med det får dyrka fram ei kjensle av at vi har noko viktig å komme med i ein kvar situasjon.
For enkelte fungerer sosiale medier som ein omvendt jantelov: Her skal du riktig få tru at du er noko, og at di røyst er naudsynt for den offentlege samtalen. Kvart klikk på «liker»-knappen stadfester kjensla av at dette som eg no produserte var interessant og vesentleg. Higet etter klikk og merksemd frå menneska rundt oss tek ikkje omsyn til kva som, før Facebook, var vanleg folkeskikk i møte med livshendingar.
For enkelte fungerer sosiale medier som ein omvendt jantelov: Her skal du riktig få tru at du er noko
Sigrid Rege Gårdsvoll
Etos på lån
Det er – sjølvsagt – ikkje manipulerande hensikter som ligg bak når vi skrollar gjennom bileta på telefonen vår for å finne den litt uklare selfien vi tok med Tomm Kristiansen etter eit møte ein gong, eller skriv ein tekst om korleis Shabana Rehman gjorde oss til eit betre menneske. Vi ønskjer berre å gi vår bit av historia om personen. Men i den prosessen kjem fokus så alt for lett over på oss sjølv og vårt. Vi fell for freistinga til å redusere den avlidne til vår eigen relasjon og levere snikskryt av oss sjølv.
Då ein kjenning av meg brått gjekk bort i byrjinga av 2021 presterte eg sjølv å leggje ut skjermdump av to meldingar han hadde lagt ut på nettforumet vi båe tilhøyrde. Meldingane var skryt av meg i høve ei TV-sending eg var med på. Sjølv om teksten som følgde den var ei humoristisk anerkjenning av at kjenningen min var gniken med skryt til vanleg og dette var unnataket, er denne Facebook-posten likevel i grellaste kategori: Eg nytta min avlidne ven til å fremje meg sjølv.
Når ein kjent person døyr og vi legg ut bilete av oss sjølv saman med vedkommande låner vi av personen sitt etos. Vi assosierer oss med vedkommande sitt gode rykte og vil ta til oss ein bit. Vi skriv oss sjølv inn i den store historia som nett då oppsluker heile Norge, og gjer oss sjølve til del av sorga. Sjølv om hensikta er å hylle den avlidne, vert vi dødsparasittar.
Sjølv om hensikta er å hylle den avlidne, vert vi dødsparasittar
Sigrid Rege Gårdsvoll
Sjølvsentrert sorg
På generell basis bør parasittar, som kjent, utryddast. Slik er det også med dødsparasitten som dei aller fleste av oss er utstyrt med; vi bør som eit minimum søkje å halde han nede. Når vi normaliserer folks framferd i sosiale medier i høve dødsfall bidreg vi til å gjere samfunnet vårt meir og meir sjølvsentrert.
Å søke fellesskap i sorg er bra. Det er ikkje bra om vi stadig freistar å vender den offentlege sorga inn mot oss sjølv.
Det er naturleg når nokon døyr å reflektere over relasjonen vår til den avlidne. Det er djupt menneskeleg. Det er ikkje sikkert at desse refleksjonane treng å delast med heile verda. Med bilete.
